Ilaqutariit pillugit kisitsisitigut paasissutissani taaguutit aamma periaaseq

Naatsorsueqqissaartarfiup 1994-imiilli inuit allattorsimaffianit paasissutissat tunuliaqutaralugit inuit aammalu inoqutigiit pillugit innuttaasunut kisitsisitigut paasissutissaliortarpoq. 2016-imi saqqummersitami taaguut ilaqutariit nutaajuvoq siullermeerlunilu innuttaasunut kisitsisitigut paasissutissani ilisaritinneqarluni.

 

Ilaqutariit katitigaanerat inoqutigiinni pineqartuni najugaqartut akornanni ataqatigiinneq tunuliaqutaralugu naatsorsorneqarput. Ilaqutariit tassaapput inoqutigiinni pineqartuni inuk ataaseq imaluunniit inuit arlallit, aappariinnermikkut imaluunniit ilaqutariinnermikkut imminnut atassuteqartut. Inoqutigiinni ataatsini ilaqutariit arlaliusinnaapput, killormulli ilaqutariit inoqutigiinnit arlalinneersunit ilaqarsinnaanngillat.

 

Nassuiaatit aammalu taaguutit

Ilaqutariit naatsorsorneqarnerinut inoqutigiinnut naatsorsuutit aallaavigineqarput. Inoqutigiit imminnut atassuteqanngikkaluarlutik najugaqatigiipput. Najugaqarfik illuusinnaavoq nalinginnaasoq imaluunniit ineqarfiusinnaapput soorlu assersuutigalugu kollegiat, utoqqaat illui aammalu børnehjemmit. Ineqarfinnut aamma ulloq unnuarlu angerlarsimaffinnut taarsiullugu najugaqarfiit allaffissornikkut nalunaarsuinermi atorneqarput inunnut aalajangersimasumik najugaqanngitsunut. Assersuutigalugu tassaasinnaapput angerlarsimaffeqanngitsut, umiarsuarni inuttat imaluunniit stationini atorfillit.

 

Ilaqutariit tassaapput inuk ataaseq imaluunniit inuit arlallit inuit allattorsimaffianni najugaqatigiittut nalunaarsimasut. Ilaqutariit inuk ataasiusinnaavoq imaluunniit aappariit, meeraqanngisinnaapput imaluunniit meeraqarsinnaallutik. Ilaatigooriarluni inoqutigiinni ataatsini inuit tamakkerlutik ilaqutariiusarput, inoqutigiilli ilaat ilaqutariinnik arlalinnik imaqarsinnaapput.

 

Ilaqutariit suuneri pingaarnernut pingasunut immikkoortiterneqarsinnaapput:

 

·         Aappariit

·         Kisermaat

·         Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut

 

Aappariinni aammalu kisermaani ilaqutariit saniatigut meeqqanik angajoqqaaminni najugalinnik (0-17-inik ukiullit) imaluunniit inuusuttunik angajoqqaaminni najugalinnik (18-24-nik ukiullit) ilaqarsinnaapput.

 

Meeqqat tassaapput:

 

·         18-it inorlugit ukiullit

·         Katissimanngitsut

·         Namminneq meeraqanngitsut

·         Najugaqatigiinni ilaanngitsut (ataani allassimasoq takuuk).

 

Meeqqat angajoqqaaminni najugallit minnerpaamik inatsisit tunngavigalugit angajoqqaartik ataaseq najugaqatigaat. Meeqqap minnerpaamik angajoqqaani ataaseq najugaqatiginngippagu meeraq angajoqqaamini najugaqanngitsutut naatsorsorneqartarpoq. Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut tassaanerusarput meeqqat qanigisaminni allani najugaqartut, ilaqutariinni ilasiaasut, isumaginniffinni imaluunniit kollegiani najugallit.

 

Inuusuttut 18-24-nik ukiullit, ukiunut piumasaqaat eqqaassanngikkaanni, meeqqatut angajoqqaani najugalittut piumasaqaatinik tamanik naammassinnittut angajoqqaat ilaqutaattut inuusuttutut angajoqqaani najugalittut naatsorsorneqarput.

 

Inuit meeraanngitsut imaluunniit inuusuttut angajoqqaaminni najugaqartuunngitsut tamarmik inersimasuupput. Inersimasullu aappariinni ilaanngitsut tamarmik kisermaajupput.

 

Aappariit assigiinngitsut pingasuupput (periaatsimut aammalu nalunaarsuutinut tunngaviusunut immikkoortut aamma takukkit).

 

Katissimasut:

Aappariit katissimasut tassaapput inuit marluk imminnut katissimasut imaluunniit inooqatigiittut nalunaarsorsimasut.

 

Inooqatigiit:

Inooqatigiit tassaapput inuit marluk imminnut katissimasuunngikkaluarlutik ataatsimoorussamik meerallit, meeqqat ukiui apeqqutaatinnagit aammalu meeqqat suli angajoqqaaminni najugaqarnersut apeqqutaatinnagit

 

Najugaqatigiit:

Najugaqatigiit tassaapput inuit marluk immikkut suiaassusillit ataatsimoorussamik meeraqanngitsut kisiannili immaqa meerarsianik meeraqartut. Inuit taakku marluk ukiut 15-it inorlugit ukiuminni nikingapput, taakkulu CPR-imi ilaqutariinnermut nassuiaatit malillugit ilaqutariinngillat. Aamma najugaqarfimmi pineqartumi marluinnaallutik inersimasortaassapput. Inuit 16-it tikillugit ukiullit najugaqatigiissinnaapput.

 

Ilaqutariinni assigiinngitsuni tamani inersimasut angajoqqaaminni najugaqartunik meeraqarlutillu inuusuttortaqarsinnaapput. Angajoqqaat meeqqat inuusuttulluunniit marluullutik imaluunniit aappaannaata qitornarisinnaavaat. Ataatsimoorussamilli meeqqat taamaallaat immikkoortuni aappariinni katissimasuni aammalu inooqatigiinni nassaassaapput.

Ilaqutariinni ataatsini annerpaamik kinguaariit marluupput. Kinguaariit pingasut najugaqatigiippata ilaqutariinnik marlunnik imaluunniit arlalinnik naatsorsorneqartarput.

 

Ilaqutariinnut kisitsisitigut paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfiup inuttaasunut nalunaarsuiffia ilaqutariinni inissisimanermut nassuiaammik immikkoortumik ilaneqarput. Immikkoortoq innuttaasunut tunngasuni taaneqareersutut inunnut aammalu inoqutigiinnut kisitsisitigut paasissutissani atuuttunut ilassutaavoq. Inuiaqatigiinni pissutsinut paasissutissat allat atorlugit ilaqutariit nassuiarneqarsinnaapput, soorlu najugaq, inunngorfik, ukiut, angajoqqaat aammalu aappariinnermi inissisimaneq. Ilaqutariinnermut paasissutissani pingaarnertut nassaassaapput ilaatigut makku:

 

1.    Ilaqutariinnermut uppernarsaat ilaqutariinnut uppernarsaataavoq erseqqissoq, piffissamilu sivisunerusumi malittarineqarsinnaasoq. Inuk kisimiittoq nammineq ilaqutariinnermut uppernarsaateqarpoq, inulli kisimiikkallartillugu taanna allanngorsinnaanngilaq. Aappariit ilaqutariittut uppernarsaatertik pigiinnartarpaat marluullutik aappariittut ingerlagallartillutik. Meeqqat inuusuttullu angajoqqaaminni najugallit ilaqutariinni inersimasoq/inersimasut assinginik ilaqutariinnermut uppernarsaateqarput.

 

2.    Ilaqutariit assigiinngitsut ataani allassimasut tassaapput:

·         Katissimasut

·         Inooqatigiit

·         Najungaqatigiit

·         Kisimiittut

·         Meeraq angajoqqaamini najugaqanngitsoq

 

3.    Ilaqutariinnermi inuup pineqartup inissisimaffia. Inissisimaffiit ataani allassimasut tassaapput:

·         Katissimasoq

·         Inooqatilik

·         Najungaqatilik

·         Kisimiittoq

·         Meeraq angajoqqaamini najugalik

·         Inuusuttoq angajoqqaamini najugalik

·         Meeraq angajoqqaamini najugaqanngitsoq

 

Periaaseq aammalu nalunaarsuutit tunngaviusut

Ilaqutariinnut kisitsisitigut paasissutissani pineqartuni Naatsorsueqqissaartarfiup innuttaasunut nalunaarsuiffia najugaqarfinnut paasissutissanik aammalu angajoqqaat inuillu aapparisaannut januaarip aallaqqaataani Kalaallit Nunaanni najugaqartunut paasissutissanik imaqartoq tunngavigineqarpoq. 1994-imit 2019-imut ukiuni ataasiakkaani tamani paasissutissaqarpoq.

 

Najugaqarfiit pillugit

Kalaallit Nunaanni akuerisamik najugaqarfinnut nalunaarsuummik peqanngilaq. Taamaattumik Kalaallit Nunaanni najugaqarfimmut nutaamut nuunnermi kommunit najugaqarfik nutaaq inunnik nalunaarsuisarfimmi annertunerusumik aaqqissuussaanngitsumik nalunaarsortarpaa. Najugaqarfillu periutsit assigiinngitsut amerlasuut atorlugit nalunaarsorneqartarmata piffissami pineqartumi najugaqatigisat kinaassusersinissaat ajornarsinnaasarpoq.

 

Najugaqarfimmut ataatsimut nalunaarsueriaatsit assigiinngitsut qaqutigut ajornartorsiutaasarput, ilaqutariit tamakkerlutik ataatsikkut aammalu ataatsimut najugaqarfimmut nutaamut nuunneq kommunimut nalunaarutigippassuk. Nuunnermilli nalunaarutiginninnerit piffissani assigiinngitsuni pippata najugaqarfimmut ataatsimut assigiinngitsunik nalunaarsueriaatsit ajornartorsiortitsisinnaapput. Assersuutigalugu ajornartorsiut pisinnaavoq meeqqat efterskolernernik naammassisimallutik angerlaraangata imaluunniit nutaanik aappartaartoqaraangat.

 

Inunnik nalunaarsuisarfimmi najugaqarfimmi inissiaanngitsumi kisiannili suliffeqarfimmi imaluunniit allaffissornikkut/pisortanik najugaqarfimmi nalunaarsimasoqarsinnaavoq. Allaffissornikkut/pisortanit najugaqarfiit angerlarsimaffeqanngitsunut aammalu inunnut Kalaallit Nunaanni najugaqavinngitsunut kisiannili najugaqarfinni nalunaarsorsimanissamut pisariaqartitsisunut, assersuutigalugu angallatini inuttanut imaluunniit sulisartunut piffissami sivikitsumi Kalaallit Nunaanniittunut, atorneqarnerusarput.

 

Ilaqutariinnut kisitsisitigut paasissutissani allaffissornikkut/pisortanit najugaqarfiit immikkut nalunaarsorneqarput, kisitsisitigut paasissutissat tabeliini allaffissornikkut/pisortanit najugaqarfiit ilanngunneqarsinnaalersillugit aammalu mininneqarsinnaalersillugit. Suliffeqarfinnut najugaqarfiit kinaassusersineqarsinnaasimanngillat, kisiannili ilimagineqarpoq pineqartut inunnut nalunaarsuiffimmi suliffeqarfiup najugaqarfianut nalunaarsimasut amerlanertigut qanittumik ilaqutariinneq ajortut, ilaqutariinnullu kisitsisitigut paasissutissani annertunerpaat inersimasutut kisimiittutut immikkoortinneqarput.

 

Angajoqqaatut nassuiaatit

Nalunaarsuiffinni innuttaasut ataasiakkaat inatsisitigut angajoqqaavinik nassuiaateqarpoq, taakku nalunaarsorsimappata.

 

Inuup inuttaasunut nalunaarsuiffimmi ukiuni tamani nalunaarsorsimaffigisaani ataasiinnarnik angajoqqaalittut ilaatigooriarluni nalunaarsorsimassanngilaq. Angajoqqaanut nassuiaatit allanngortinneqarsinnaapput, soorlu qitornavissiartaarnermi.

 

Angajoqqaanut nassuiaatit ukiumi ataatsimi arlalinniluunniit amigaateqarsinnaapput. Meeqqanut inuusuttunullu ataataasumut nassuiaatit taakkuunerusarput amigaatillit. Tamanna ataataasup ilisimaneqannginneranik peqquteqarsinnaavoq, imaluunniit ataataasup meeqqap inunngorneranit ukiut arlallit aatsaat qaangiunnerini ataataanini akuersaarsimappagu.

 

Angajoqqaat pillugit nalunaarsuutini ersarissumik kukkusoqarsimatillugu iluarsiisoqartarpoq. Assersuutigalugu nalaarneqarput aanaap imaluunniit aataap angajoqqaatut nalunaarsorsimanera, imaluunniit meeqqat angajoqqaallu akornanni ukiut assigiinngissutaasa ilimananngitsumik appasippallaarneri.

 

Katissimasut pillugit

Katissimasut ineqatigiittulli ataatsimut najugaqatigiinngitsutut nalunaarsorsimasut ilaqutariinnut kisitsisitigut paasissutissani ilaqutariinni assigiinngitsuniinnerannik naatsorsorneqarput.

 

Ilaqutariinnermut kisitsisitigut paasissutissani inuit nalunaarsuiffianni katissimanermut paasissutissani, assersuutigalugu katissimaneq katissimasup aappaannaani nalunaarsorsimappat imaluunniit katissimasut aappaa katinnissamut inuusuppallaarpat, ataasiakkaanik aaqqiissuteqartoqarpoq.

 

Aappariittut nalunaarsorsimasut imaluunniit suiaaqatiminnik katissimasut immikkut naatsorsorneqanngillat, kisiannili suiaassutsini assigiinngitsuni katissimasutut naatsorsorneqarlutik.

 

Inooqatigiit pillugit

Inooqatigiit tassaapput inuit marluk najugaqatigiit ataatsimik arlalinnilluunniit ataatsimoorussamik meerallit. Pineqartut inooqatigiittut naatsorsorneqarput meeqqap najugaqatigineqarnera apeqqutaatinnagu.

 

Ataatsimoorussamik meerarineqartoq piffissami 1994-imit 2016-imut Kalaallit Nunaanni najugaqartuusimanngippat Naatsorsueqqissaartarfiup meeraasup angajoqqaavi pillugit paasissutissaateqanngilaq, taamaattumik inooqatigiit kinaassusersineqarsimannginnissaannik aarlerinartoqarpoq. Tassani assersuutigineqarsinnaapput appaariit ukioqqortusereernerminni Kalaallit Nunaannut nunasisimasut.

 

Najungaqatigiit pillugit

Ilaqutariinnut kisitsisitigut paasissutissaanni najugaqatigiit tassaapput imminnut katissimanngikkaluarlutik, ataatsimoorussanik meeraqanngikkaluarlutik kisiannili suiaassutsimikkut immikkoorlutik aammalu ukiut 15-it inorlugit ukiuminni assigiinngissuseqarlutik ataatsimut najugaqatigiit. Taamatuttaaq piumasaqaataavoq inersimasunik allanik imaluunniit inunnik 16-it 17-inilluunniit ukiulinnik angajoqqaaminni najugaqanngitsunik najugaqartoqannginnissaa. Inuit 16-inik ukiullit tikillugit najugaqatigiittut inuusinnaapput.

 

Inuit najugaqatigiittut kinaassusersineqarsinnaasut CPR-imi angajoqqaanut nassuiaatit tunuliaqutaralugit qanigisariissinnaanerannut misissorneqarput, taamaasilluni inuit kukkunikkut meeqqanut, ernuttanut, qatanngutinut, qatanngutillu meeraannut aammalu illorisanut najugaqatitut nalunaarsungaannginnissaat qulakkeerneqarpoq.

 

Kingullermik ilaqutariit pillugit kisitsisitigut paasissutissiornermit allannguutit

2019-imi ilaqutariit pillugit kisitsisitigut paasissutissanik saqqummersitsineq iluatsillugu periutsinik allannguisoqarpoq. Saqqummersinneqartuni siullerni paasissutissat atorneqartut tassaapput ulloq saqqummersitsivissaq tikillugu innuttaasut allattorsimaffiannit paasissutissat. Maannamiit nalunaarsuiffik tikillugu taamaallaat innuttaasut allattorsimaffiannit paasissutissat atorneqartalissapput. Nalunaarsuiffiup nikinnera annermik meeqqanut atualersimanngitsunut ataatassarsiuussinermut tunngasunut aamma najugaqatigiit qanoq amerlatiginerannut tunngasunut eqquissaaq .